Psychologische flexibiliteit is een begrip uit de gedragsanalyse. De belangrijkste hedendaagse therapeutische stroming die hieruit is voortgekomen is Acceptatie en Commitment Therapie (ACT). ACT werd ontwikkeld in de jaren ’80 van de vorige eeuw. Met name prof. dr. Steven Hayes geldt als de grondlegger. Hayes wordt wereldwijd beschouwd als een van de meest invloedrijke psychologen van dit moment.
ACT is een vorm van psychotherapie waarbij gerichtheid op waarden en mindfulness centraal staat. Gerichtheid op waarden en mindfulness worden binnen ACT omschreven als zes samenhangende en interacterende processen.
Mindfulness:
- Jezelf los maken van de inhoud van je gedachten, ook wel defuseren genoemd.
- Accepteren van wat onveranderbaar is, ten gunste van gerichtheid op wat je belangrijk vindt.
- Beleven van wat in het hier-en-nu aanwezig is, afgezien van de inhoud van je gedachten.
- Contact houden met je ‘waarnemend zelf’, dat wil zeggen het element in jezelf dat als het ware buiten tijd en ruimte staat.
Gerichtheid op waarden:
- Ervaren wat je belangrijk vindt (je waarden) en daarvoor kiezen.
- Doelgericht je gedragen naar je waarden.
Gerichtheid op deze processen is wat leidt tot psychologische flexibiliteit. Je kan psychologische flexibiliteit omschrijven als een vorm van functioneren waarbij iemand gericht is op zijn waarden en daarbij mindful blijft. Dat wil zeggen, zowel in contact blijft staan met zichzelf als de situatie waarin hij zich bevindt.
In een aanhoudende stroom wetenschappelijke publicaties wordt steeds opnieuw aangetoond dat ACT persoonlijke groei bevordert. Niet alleen binnen het kader van psychotherapie, laat staan uitsluitend binnen het kader van een specifieke problematiek. ACT werkt onder alle omstandigheden, voor iedereen.
Steven Hayes leverde de uitzonderlijke prestatie niet alleen ACT als psychotherapie te formuleren. Ook formuleerde hij een cognitieve theorie van waaruit ACT kan worden begrepen: Relational Frame Theory (RFT). Bovendien beschreef hij de wetenschapsfilosofische uitgangspunten van ACT. Hij noemde dit Fucntioneel Contextualisme (FC). Net als ACT wordt RFT uitgebreid geëvalueerd in de wetenschappelijke literatuur, met zeer positieve resultaten.
ACT, RFT en het Functioneel Contextualisme zijn inmiddels tot in detail in literatuur uitgewerkt. En dit geldt voor het gehele spectrum aan literatuur: Van populaire zelfhulpboeken, tot psychotherapeutische handboeken, tot aan zuiver theoretische wetenschapsliteratuur. Ook allerlei via audio-visuele media vindt ACT zijn weg naar het grote publiek.
Meer over ACT, RFT en FC kan je onder meer vinden in het standaardwerk ‘ACT, een experientiele weg naar gedragsverandering (door Hayes, Strosahl en Wilson, 2006). Als meer populair wetenschappelijk zelfhulpboek van Steven Hayes kan worden genoemd: ‘uit je hoofd in het leven’. Via de website www.contextualpsychology.org is een grote hoeveelheid actuele artikelen, lezingen, interviews, instructiemateriaal, etc. opvraagbaar.