Het heden en het verleden
Wat je waarneemt en wat in je omgaat, wordt zowel bepaald door je omstandigheden nu, als door die van vroeg. Wanneer je waarnemingen en belevingen vooral bepaald worden door wat er nu is, leef je zogezegd in het nu. Je kan dan de realiteit meer waarnemen en beleven zoals die is, of althans daar een eigen perspectief op innemen. Het valt echter niet altijd mee om te blijven aansluiten bij de actuele omstandigheden. Je vermogen om in het moment te blijven kan stagneren en in plaats daarvan begint je verleden zich te roeren. Opgeroepen door de omstandigheden kunnen vroegere ervaringen gaan herleven. Oude emotionele lading werkt dan te sterk door in je perceptie van het heden. Een adequate respons vanuit jezelf is dan niet meer goed mogelijk. Reageren in het moment verwordt dan tot reageren vanuit het verleden. Een reactie die misschien paste bij het verleden, past echter niet noodzakelijk ook bij het heden.
Bijvoorbeeld, iemand hoort dat er wordt aangebeld en reageert met totale ontreddering. Gisteren nog had onverwacht een zeer ongewenst persoon aan de deur gestaan. De ontreddering van nu is begrijpelijk als gevolg van haar ervaring aan de deur gisteren. Desalniettemin verstoort de oude lading die nu is opgekomen de gang van zaken. Het is dan de kunst om terug te komen in het heden en het verleden weer op zijn plek te krijgen. Dat vraagt zowel om verwerking van vroegere ervaringen, alsook om weer de draad op te pikken in het heden.
Het vermogen om te reageren vanuit je waarnemingen en belevingen van het nu, kan je
tegenwoordigheid van geest noemen, of reageren in het moment. Iedereen kan steeds in zichzelf een passende reactie, een antwoord ervaren op wat zich voordoet en van daaruit reageren in het moment. Het moment roept direct een reactie in je op waar je wat mee kan. Zoals een tangodanser direct kan reageren op haar danspartner. Net zo is in ieder steeds direct, als een spiegelbeeld, een passende reactie aanwezig op het moment die je vorm kan geven in je gedrag. Dat wil echter niet zeggen dat je daar steeds bij kan komen. Wanneer het verleden in je begint te herleven, overstemt dit verleden je reactie op het heden. Je gaat reageren vanuit oude lading en je reacties krijgen iets bedachts.
Zoals steeds wanneer je tot activiteit overgaat die uit jezelf voortkomt, voelt het toelaten van wat in het nu bij je wordt opgeroepen als een loslaten van de controle. Je weet niet helemaal zeker weet wat je te wachten staat, wanneer je de overgang maakt van functioneren vanuit je verleden naar vanuit het heden. Tegerlijkertijd ervaar je deze houding als ontspannend. Wanneer het verleden op zijn plaats blijft, achter je, hoe je je ook niet meer schrap te zette tegen de doorwerking ervan.
Ook is het niet meer nodig te bedenken wat je te doen staat. Je kan meer afgaan op wat er in je opkomt. Wat niet wil zeggen dat je daar dan blind en onnadenkend uiting aan geeft. Steeds blijf je er met je aandacht bij en stuur je mee. Je kan steeds de verantwoordelijkheid blijven nemen voor jezelf, ook wanneer je reageert in het moment.
De overgang van gedrag vanuit oude lading en patronen naar reageren in het moment voelt niet alleen ontspannend, maar ook als erg bevredigend. Tenslotte blijf ben je in het nu gebleven, hoewel je ook in het verleden zou kunnen zijn getrokken. In plaats van van je a propos of overspoeld door emoties te raken, heb je een antwoord op de situatie en kom je deze goed door. Je stemming, die direct zou zijn verslechterd wanneer je werkelijk plotseling was vastgelopen, heb je hiervoor behoed of juist hiervan hersteld. Door te reageren in het moment blijf je bij jezelf en in je hum.
Reageren in het moment vraagt om actieve, geconcentreerde aandacht. Je kan alleen in het moment reageren, wanneer je er helemaal bij bent. Niet alleen dient het verleden op zijn plek achter je te blijven. Ook het heden, voor zover je er niet op gericht bent, dien je op afstand te kunnen houden. Indrukken die je niet zelf opzoekt, laat je langs je heen gaan. Je kan niet-ontvankelijk zijn en laat je niet verstrooien. Dat vraagt er om tot op zekere hoogte ertoe in staat te zijn om niet te horen waar je niet naar luistert en niet te zien waar je niet naar kijkt. Je bepaalt zelf mee welke indrukken je opdoet en welke niet.
Er bestaan binnen moderne mindfulness-literatuur veel oefeningen die je aandacht voor het nu versterken. Deze oefeningen laten je ervaren wat het verschil is tussen geconcentreerde waarnemingen en waarnemingen waarbij je wordt afgeleid. Een bekende mindfulness-oefening is bijvoorbeeld die waarbij je probeert werkelijk met aandacht een rozijn te eten. Je kan dan direct het verschil ervaren tussen het achteloos opeten van een rozijn en het proeven van die rozijn met aandacht.
Een andere bekende oefening om in het nu te blijven is de zogenaamde body-scan. Hierbij laat je geleidelijk je aandacht gaan van je kruin naar je voetzolen en weer terug. Langzaam ‘scan’ je elk deel van je lichaam dat je met je aandacht passeert. Je blijft er kort bij wanneer je iets opmerkt en gaat dan weer door. Je kan merken dat zo’n oefening van alles kan losmaken. Het is dan zaak om aan de oefening vast te houden: Langzaamaan door blijven gaan van onder naar boven en weer terug; en ook al komen er aangrijpende emoties of belangwekkende herinneringen boven, je doet niets meer dan deze kort en accepterend opmerken. Je oefent hiermee niet alleen om bij een bepaalde indruk te blijven; ook laat je andere indrukken, waarop je niet speciaal gericht bent, voor wat ze zijn.
Zoals reeds hierboven werd opgemerkt, speelt naast het heden ook steeds het verleden een rol in je waarnemingen, belevingen en gedragingen. Zolang het verleden op zijn plek blijft, vormt het de ondergrond voor wat je in het heden beleeft. Tenslotte, alles wat je beleeft, beleef je op de basis van je verleden, van je eerdere ervaringen. Eerdere ervaringen hebben de huidige mogelijk gemaakt. Vroegere ervaringen hebben je mee gevormd tot hoe je bent geworden. Dat wil uiteraard niet zeggen dat je huidige ervaringen helemaal voortkomen uit het verleden. Het heden kan net zo’n bepalende rol spelen voor je belevingswereld als het verleden. Zolang je in het nu aanwezig bent, ervaar je je belevingen zelfs als enigszins losstaand van het verleden. Je voelt je er niet direct door beïnvloed. Het speelt niet een doorslaggevende rol in hoe je nu denkt en voelt en je gedraagt. Wat gebeurd is is gebeurd en wat nu is is nu. Je verleden werkt niet direct door in het heden. Het verleden voelt min of meer aan zoals je je eigen lichaam kan beleven: je hebt het, maar je bent het niet. Je bent je verleden niet, je hebt een verleden. Vroegere ervaringen kan je als verwerkt beleven, meer of minder weggezakt in een grijs verleden.
Echter, net zoals je lichaam pijnlijk kan opspelen, zo kan ook je beleving van het heden pijnlijk beladen raken. Oude emotionele lading herleeft op zo’n moment. Wanneer oude lading opspeelt in je belevingen, herleeft in feite je verleden. Je raakt dan in zekere zin terug in de tijd. Het verleden vormt niet langer de grond waarop je staat, maar wordt tot een moeras waarin je wegzinkt.
Voor de duidelijkheid, het verleden omvat alle ervaringen voorafgaand aan het heden. Een herlevend verleden kan betrekking hebben op iets wat kort geleden is gebeurd, maar ook op iets uit je vroegste kindertijd.
Zoals je lichaam pijn zal doen van tijd tot tijd, zo kunnen emotionele ervaringen uit je verleden tot uiting komen in de manier waarop je jezelf en je omgeving beleeft. Oude ervaringen werken dan al te direct door in je huidige gedrag en belevingswereld. Je hoeft je er niet eens van bewust te zijn welk verleden precies herleeft. Herlevend verleden wil slechts zeggen dat iets uit het verleden met je op de loop gaat en dat je verwijderd raakt van het heden. Je gedragingen, je gevoelens en je perceptie van je omgeving raken doordrenkt van je verleden. Het verleden wordt te bepalend. Je reageert niet meer in het moment, maar vanuit je verleden.
Net als lichamelijke pijn, is een herlevend verleden een normale ervaring die terugkerend optreedt bij iedereen. Bij de één intenser en vaker dan bij de ander, maar toch is het een normaal optredend fenomeen. Het is ook voor ieder de kunst steeds opnieuw het verleden op z’n plek te krijgen en het contact met het heden te herstellen. Daartoe is het nodig om de lading die een herlevend verleden met zich meebrengt emotioneel te verwerken, om je waarneming van jezelf en anderen bij te stellen en om de draad weer op te pakken. Zoals het een opluchting is wanneer lichamelijke pijn weer is gezakt, zo ook voelt het als een bevrijding en opluchting wanneer het lukt om oude emotionele lading te laten oplossen en wegzakken, en in contact met het heden weer verder te gaan. Je merkt het direct wanneer dit lukt. Je reageert weer vanuit jezelf op wat zich aan je voordoet en niet meer vauit het verleden.
Oude emotionele lading
Zolang je goed in evenwicht bent, ervaar je grip op je belevingswereld, op je waarnemingen, je herinneringen enzovoort. Je kan zelf bepalen waar je je aandacht op richt en waarop niet. Ook al kan je verrast worden door wat bij je opkomt, je belevingen en waarnemingen beleef je in principe als passend bij de situatie. Onvermijdelijk zal echter steeds in je belevingen een element kunnen sluipen dat niet van nu is, maar van vroeger. Wat in je omgaat kan emotioneel beladen raken met wat uit het verleden stamt. Onder oude emotionele lading kan je verstaan een samenhangend geheel van gedachten, gevoelens en neigingen dat je op de een of andere manier eerder hebt beleefd. Opkomende oude emotionele lading wil dus zeggen dat je verleden ruimte begint in te nemen en zich opdringerig manifesteert in het heden. Een verleden dat begint te herleven houdt in dat je je verliest in deze oude lading. Het contact met je diepere “Ik”, je waarnemend zelf, gaat tijdelijk verloren. Je bevindt je niet meer in het centrum van jezelf van waaruit je doorgaans waarneemt, voelt en handelt. Oude belevingen nemen die plek in en gaan met je aan de haal. Ze bepalen je waarneming en je belevingen. Je reageert dan niet meer in het moment, maar vanuit het verleden.
De verhoudingen van wat je waarneemt zullen veranderen onder invloed van oude lading. Dingen zien er anders, feller en intenser gekleurd of scherper omlijnd bijvoorbeeld. Ook kan bijvoorbeeld een facet van een herinneringsbeeld nogal sterk je aandacht trekken en uitvergroot eruit springen.
Oude lading kan zich manifesteren op verschillende manieren, op verschillende ‘plekken’ van je functioneren. Ze kan zich manifesteren in je denken. Dit kan je merken als je voortdurend naar een beladen onderwerp toe associeert, of weer op een stokpaardje bent beland. In je voelen kan een vlakheid of juist felheid optreden die duidelijk niet past bij het heden. Ook kunnen emoties optreden die duidelijk meer gerelateerd zijn aan het verleden. Beladen herinneringen kunnen zich opdringen en op je netvlies gebrand blijven staan. Ook de waarneming van je omgeving kan beladen raken, waardoor je deze niet meer ziet zoals hij is. Dat is bijvoorbeeld het geval wanneer je schrikt van een klein onschuldig hondje, nadat je de dag ervoor bent gebeten door een grote valse hond. Je perceptie van dat hondje is niet meer accuraat en zegt vooral nog iets over jou en je verleden. Nog een plek waar oude lading zich kan manifesteren is je zelfgevoel, je gevoel van identiteit. In het verleden kan je zelfbeeld beladen zijn geraakt door ervaringen die al te direct zijn binnengekomen. Je blijft jezelf (en anderen) dan beleven op een manier die niet bij past bij het nu. Je komt dan gevoelsmatig op een manier in situaties of in interacties te staan, die afkomstig is uit je verleden.
Waar oude lading zich ook manifesteert, in alle gevallen heeft ze een overmatige invloed gekregen op je functioneren. Je wordt erdoor weggetrokken uit de realiteit zoals die nu is.
Zowel je reacties in het moment als je reacties vanuit het verleden kunnen je verrassen. In het ene geval weerspiegel je meer het heden, in het andere meer je verleden. Het spreekt evenwel voor zich dat een reactie in het moment voor alle partijen anders aanvoelt dan een reactie die voortkomt uit iemands verleden. Je uiting is dan tenslotte niet meer zozeer een reactie op de omgeving die jullie delen. Alleen in het licht van je verleden is je manier van reageren nog begrijpelijk. Voor een omstander zal je gedrag enigszins raadselachtig zijn. Als hij al beseft dat je door iets ouds bevangen bent geraakt, dan zal het nog in eerste instantie onduidelijk kunnen zijn waar dit nou eigenlijk over gaat. Soms zal de ander niet eens merken dat jij het in feite niet meer in de eerste plaats bent die spreekt, maar iets uit je verleden. De communicatie stagneert dan en zelf zal je misschien ook niet direct begrijpen wat je bezielt. Dit is anders wanneer je waarneemt en reageert in het moment. Voor omstanders zal dit herkenbaar zijn en als passend worden ervaren.
Het verleden herleeft zoals gezegd doorlopend in je waarnemingen en belevingen. Het is niet mogelijk om permanent in het moment te reageren en met het verleden op z’n plek. Ook is het niet mogelijk om te voorkomen dat je verleden zal herleven. Net als een dilemma zich niet laat wegmaken, kan je ook niet werkelijk ontkomen aan oude emotionele lading. Je kan proberen weg te blijven bij het verleden, maar dat wil niet zeggen dat het verleden zal wegblijven van jou! Beladen, onverwerkte ervaringen wachten er als het ware op om te worden verwerkt. Vroeger of later zullen ze zich aandienen. Hierbij geldt het spreekwoord: wat in het vat zit, verzuurt niet.
Daar staat tegenover dat het steeds mogelijk is om oude lading uit het verleden te verwerken en een nieuwe start te maken in het heden. Zodra dit lukt zal je belevingswereld meer passen bij het heden en zal je meer innerlijke rust ervaren. Herinneringen van lang geleden zullen dan aanvoelen als inderdaad iets van lang geleden en niet meer als iets van nu. Een handgebaar van iemand, dat eerst nog een sterke indruk op je maakte, valt misschien nauwelijks meer op en zegt je niet zoveel meer. Iets waar je steeds aan moest denken, komt nauwelijks nog bij je op, enzovoort. Daarentegen zullen de herinneringen die bij je opkomen je wat te zeggen hebben over je omgeving van nu. Dat geldt ook voor de waarnemingen die je opdoet. Je gaat je omgeving meer zien zoals deze is. Je gedachten raken meer de kern.
Verwerken wat van toen is en verder gaan met wat van nu is.
Het in de ban zijn van het verleden gaat steeds gepaard met verlies van contact met het heden. Je komt dan ook alleen verder wanneer je beide samenhangend aanpakt. Het volstaat niet om je te concentreren op ofwel het verwerken van wat oud is, ofwel je gedrag meer af te stemmen op het heden. Immers resulteert gerichtheid op verwerking van wat oud is op zichzelf nog niet in het vinden van de juiste omgang met wat van nu is. Evenmin zal je ook niet makkelijk het juiste gedrag in het heden weten te vinden, zolang een herlevend verleden je daarbij hindert. Oude lading zal je ook niet werkelijk kunnen verwerken, zolang je je door die oude lading laat leiden in je gedrag.
Het vroegere verwerken en in het nu nieuwe wegen inslaan, zijn kortom twee verschillende activiteiten die in samenhang dienen te worden uitgevoerd. Het ene moment is het meer aan de orde om het oude te verwerken, het andere moment komt het er vooral op aan om op de juiste manier verder te gaan in het heden richting de toekomst. Het proces van verwerking en verder gaan met je leven dient hand in hand met elkaar te verlopen.
Het kan zo zijn dat een verwerkingsproces van wat oud is vooraf gaat aan een gedragsverandering. Ook is het andersom mogelijk dat een gedragsverandering in het heden nodig is om een verwerkingsproces beter mogelijk te maken. Er is geen vaste volgorde. Welk van beide aan de orde is kan alleen in de situatie worden bepaald. Beide zijn evenwel noodzakelijke elementen voor persoonlijke groei waarbij je in het heden terugkomt en verder gaat, in harmonie met je verleden. Blijft echter het ene element te lang buiten beschouwing, dan stagneert ook het andere. Het is net als stappen zetten met beide voeten, dat doe je ook om en om. Als je te lang met de ene voet blijft doorschuiven, stagneert je gang voorwaarts. Die komt echter direct weer op gang zodra je een pas zet met de andere voet.
Psychologische processen van het nu en van herlevend verleden
Hieronder zal een aantal psychologische processen worden doorgenomen. Elk kan zodanig verlopen dat de inhoud past bij het heden, maar ook zodanig dat het verleden domineert. Deze processen hebben betrekking op je denken, je voelen, je herinneringsvermogen, je waarnemingsvermogen en je zelfbeeld.
———————————————————————————————————————–
Meer lezen?
Deze tekst is afkomstig uit het boek HOE WORD JE WIE JE BENT?
Meer informatie vind je via deze link.
