Het heden en het verleden
In het nu zijn houdt in dat je waarnemingen en belevingen vooral bepaald worden door wat er nu is en niet zozeer door wat er eerder was. Het houdt ook in dat je indrukken waar je niet op gericht bent, langs je heen kunt laten gaan; dat je je niet laat verstrooien en dat je niet-ontvankelijk kunt zijn. Dat vraagt er om tot op zekere hoogte ertoe in staat te zijn om niet te horen waar je niet naar luistert en niet te zien waar je niet naar kijkt; om zelf te bepalen welke indrukken je opdoet. Het nu vraagt al met al om actieve, geconcentreerde aandacht.
Er bestaan binnen moderne mindfulness-literatuur veel oefeningen die erop gericht zijn je aandacht voor het nu te versterken. Deze oefeningen laten je ervaren wat het verschil is tussen geconcentreerde waarnemingen en waarnemingen waarbij je wordt afgeleid. Een bekende mindulness-oefening is bijvoorbeeld die waarbij je probeert werkelijk met aandacht een rozijn te eten. Je kan dan direct het verschil ervaren tussen het achteloos opeten van een rozijn en het proeven van die rozijn met aandacht.
Een andere bekende oefening om in het nu te blijven is de zogenaamde body-scan. Hierbij laat je geleidelijk je aandacht gaan van je kruin naar je voetzolen en weer terug. Langzaam ‘scan’ je elk deel van je lichaam dat je met je aandacht passeert. Je blijft er kort bij wanneer je iets opmerkt en gaat dan weer door. Je kan merken dat zo’n oefening van alles kan losmaken. Het is dan zaak om aan de oefening vast te houden: Langzaamaan door blijven gaan van onder naar boven en weer terug; en ook al komen er aangrijpende emoties of belangwekkende herinneringen boven, je doet niets meer dan deze kort en accepterend opmerken. Je oefent hiermee niet alleen bij een bepaalde indruk te blijven; ook laat je andere indrukken, waarop je niet speciaal gericht bent, voor wat ze zijn.
Zolang het verleden op zijn plek blijft, vormt het de ondergrond voor wat je in het heden beleeft. Tenslotte, alles wat je beleeft, beleef je op de basis van je verleden, van je eerdere ervaringen. Eerdere ervaringen hebben de huidige mogelijk gemaakt. Vroegere ervaringen hebben je mee gevormd tot hoe je bent geworden. Dat wil niet zeggen dat je huidige ervaringen geheel voortkomen uit het verleden. Het heden kan net zo’n bepalende rol spelen voor je belevingswereld als het verleden. Zolang je in het nu aanwezig bent, ervaar je je belevingen zelfs als enigszins losstaand van het verleden. Je voelt je er niet direct door beïnvloed. Het speelt niet een doorslaggevende rol in hoe je nu denkt en voelt en je gedraagt. Wat gebeurd is is gebeurd en wat nu is is nu. Je verleden werkt niet direct door in het heden. Het verleden voelt min of meer aan zoals je je eigen lichaam kan beleven: je hebt het, maar je bent het niet. Je bent je verleden niet, je hebt een verleden. Vroegere ervaringen kan je als verwerkt beleven, meer of minder weggezakt in een grijs verleden.
Echter, net zoals je lichaam pijnlijk kan opspelen, zo kan ook je beleving van het heden pijnlijk beladen raken. Oude emotionele lading herleeft op zo’n moment. Wanneer oude lading opspeelt in je belevingen, herleeft in feite je verleden. Je raakt dan in zekere zin terug in de tijd. Het verleden vormt niet langer de grond waarop je staat, maar wordt tot een moeras waarin je wegzinkt.
Het verleden omvat alle ervaringen voorafgaand aan het heden. Een herlevend verleden kan betrekking hebben op iets wat kort geleden is gebeurd, maar ook op iets uit je vroegste kindertijd.
Zoals je lichaam pijn zal doen van tijd tot tijd, zo kunnen emotionele ervaringen uit je verleden tot uiting komen in de manier waarop je jezelf en je omgeving beleeft. Oude ervaringen werken dan al te direct door in je huidige gedrag en belevingswereld. Je hoeft je er niet eens van bewust te zijn welk verleden precies herleeft. Herlevend verleden wil slechts zeggen dat iets uit het verleden met je op de loop gaat en dat je verwijderd raakt van het heden. Je gedragingen, je gevoelens en je perceptie van je omgeving raken doordrenkt van je verleden. Het verleden wordt te bepalend.
Net als lichamelijke pijn, is een herlevend verleden een normale ervaring die terugkerend optreedt bij iedereen. Bij de één intenser en vaker dan bij de ander, maar toch is het een normaal optredend fenomeen. Het is ook voor ieder de kunst steeds opnieuw het verleden op z’n plek te krijgen en het contact met het heden te herstellen. Daartoe is het nodig om de lading die een herlevend verleden met zich meebrengt emotioneel te verwerken, je beeld van jezelf en anderen bij te stellen en de draad weer op te pakken. Zoals het een opluchting is wanneer lichamelijke pijn weer is gezakt, zo ook voelt het als een bevrijding en opluchting wanneer het lukt om oude emotionele lading te laten oplossen en wegzakken, en in contact met het heden weer verder te gaan. Je merkt het direct wanneer dit lukt.
Oude emotionele lading
In rust ervaar je grip op je belevingswereld, op je waarnemingen, je herinneringen enzovoort. Je kan zelf bepalen waar je je aandacht op richt en waarop niet. Je belevingen en waarnemingen beleef je in principe als passend bij de situatie. Er is dan op tot op zekere hoogte een duidelijk onderscheid tussen jezelf als waarnemer en het waargenomene.
Onvermijdelijk zal steeds ook in je belevingen een element sluipen dat niet van nu is. Wat in je omgaat kan en zal emotioneel beladen raken met wat uit het verleden stamt. Onder oude emotionele lading kan je verstaan een samenhangend geheel van gedachten, gevoelens en neigingen dat je in zekere zin eerder hebt beleefd. Opkomende oude emotionele lading wil dus zeggen dat je verleden ruimte begint in te nemen en zich opdringerig manifesteert in het heden. Je verliest jezelf in deze oude lading en verliest dan ook het contact met je waarnemende zelf. Je bevindt je niet meer in het centrum van jezelf van waaruit je doorgaans waarneemt, voelt en handelt. Oude belevingen gaan met je aan de haal.
De verhoudingen van wat je ervaart zullen veranderen onder invloed van oude lading. Dingen zien er anders, feller en intenser gekleurd of scherper omlijnd bijvoorbeeld. Ook kan bijvoorbeeld een facet van een herinneringsbeeld sterk je aandacht trekken en uitvergroot eruit springen.
Oude lading kan zich manifesteren op verschillende manieren, op verschillende ‘plekken’ van je functioneren. Oude lading kan zich manifesteren in je denken en spreken. Dit kan je merken als je voortdurend naar een beladen onderwerp toe associeert. In je voelen kan een vlakheid of juist felheid optreden die duidelijk niet past bij het heden. Ook kunnen emoties optreden die duidelijk meer gerelateerd zijn aan het verleden. Beladen herinneringen kunnen opkomen, zich opdringen en op je netvlies gebrand blijven. Ook je waarneming van je omgeving kan beladen raken, waardoor je deze niet meer ziet zoals hij is. Dat is bijvoorbeeld het geval wanneer je schrikt van een klein onschuldig hondje, nadat je de dag ervoor bent gebeten door een grote valse hond. Je perceptie van dat hondje is niet meer accuraat en zegt vooral nog iets over jou en je verleden. De vijfde en laatste plek waar oude lading zich kan manifesteren is je zelfgevoel, je gevoel van identiteit. Oude lading kan als het ware onder je huid kruipen en je een gevoel geven over wie je bent en zelfs ook wie de ander is. Je komt dan gevoelsmatig op een manier in een situatie of in een interactie te staan, die afkomstig is uit je verleden.
Waar oude lading zich ook manifesteert, in alle gevallen heeft ze een overmatige invloed gekregen op je denken en voelen en omgaan met de realteit.
Het verleden herleeft zoals gezegd doorlopend in je waarnemingen en belevingen. Het is niet mogelijk om permanent in het nu te leven met het verleden op z’n plek. Ook is het niet mogelijk om te voorkomen dat je verleden zal herleven. Net als een dilemma zich niet laat wegmaken, kan je ook niet werkelijk ontkomen aan oude emotionele lading. Je kan proberen weg te blijven bij het verleden, maar dat wil niet zeggen dat het verleden zal wegblijven van jou! Beladen, onverwerkte ervaringen wachten er als het ware op om te worden verwerkt. Hierbij geldt het spreekwoord: wat in het vat zit, verzuurt niet.
Het is steeds mogelijk om oude lading uit het verleden te verwerken en een nieuwe start te maken in het heden. Zodra dit lukt zal je belevingswereld objectiever worden en zal je meer innerlijke rust ervaren. Herinneringen van lang geleden zullen dan aanvoelen als inderdaad iets van lang geleden en niet meer als iets van nu. Een handgebaar van iemand, dat eerst nog een sterke indruk op je maakte, valt misschien nauwelijks meer op en zegt je niet zoveel meer. Iets waar je steeds aan moest denken, komt nauwelijks nog bij je op, enzovoort.
Zoals een herlevend verleden jouzelf kan verrassen, zo zal jij ook anderen verrassen voor zover je functioneert vanuit je verleden. Voor hen zijn je perceptie van je omgeving en je toestand enigszins onvoorspelbaar geworden. Je uitingen zijn dan tenslotte niet meer zozeer een reactie op de omgeving die jullie delen. De manier waarop je reageert op je omgeving zal weliswaar begrijpelijk zijn in het licht van je verleden. Echter, voor een omstander, die immers niet direct kan waarnemen wat in jou omgaat, zal je gedrag enigszins raadselachtig zijn. Hij zal misschien niet eens merken dat jij het in feite niet meer in de eerste plaats bent die spreekt, maar iets uit je verleden. En als hij dat al beseft, dan zal het nog voor hem nog de vraag zijn door welke oude lading je bevangen bent geraakt.
De psychologische processen waarin je verleden kan herleven
Zoals beschreven kan herlevend verleden tot uitdrukking komen op tenminste 5 verschillende manieren. Lading kan zijn geslopen in
- Je denken. Je associeert naar -, of juist weg van beladen onderwerpen.
- Je voelen. Je gevoelens en/of de intensiteit ervan passen niet.
- Je herinneringen. Deze dringen zich op of blijken onbereikbaar.
- Je waarnemingen. Deze neem je vervormd waar.
- Je identiteit. Er is iets onder je huid gekropen.
Hieronder worden deze 5 processen beschreven en de manier waarop ze beladen kunnen raken.
———————————————————————————————————————–
Meer lezen?
Deze tekst is afkomstig uit het boek HOE WORD JE WIE JE BENT?
Je kan het bestellen via deze link.
